Impressie Kunstretraite natuurgebied Leudal Limburg 9-13 oktober 2017 Loucas van den Berg
Waarnemen, tekenen en creëren door oefeningen
met een meditatieve transformerende inslag
Vrij leren waarnemen en experimenteren, luisteren en creëren aan de hand van oefeningen van de kunstenaars Wassily Kandinsky en Joseph Beuys
In deze kunstretraite hebben we gewerkt met het kernthema waar alle kunst op gebaseerd is en wat de kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986) zo krachtig geformuleerd heeft in de zin:
Chaos – beweging – vorm
Chaos
We leven in een doodszone en in deze doodszone wordt het pas duidelijk wat het leven voor ons betekent – Joseph Beuys
Elk nieuw begin als ook elk kunstzinnig proces komt voort uit chaos waarin we ons afzonderen en inkeren. Alles staat op zijn kop, er is geen context, geen plan. Chaos ontstaat in het leven als de bekende houvasten niet meer werken. De aanleiding komt soms van buiten af zoals een sterfgeval, ontslag, beëindiging van een relatie, overgang van werkkring en soms van binnenuit als je het signaal krijgt om een einde te maken aan een bepaalde situatie zonder dat je weet wat er voor in de plaats komt. Beuys noemt deze fase: de doodszone. Hij haalt de antropologie aan die deze doodszone herkent in alle tijden en culturen Deze fase van chaos die we ook in een kunstzinnig proces tegenkomen heeft Loucas eerder in de Kandinsky retraite aan het Bauhaus te Dessau volledig uitgediept met zijn 14 punten van niet creatief zijn. Loucas heeft dit proces bij iedere cursist begeleid en met name de energie vrijgemaakt om onbevooroordeeld een kunstzinnig proces in te stappen waarvan de uitkomst onbekend is.
Rites de passages
Overgangsrituelen in de kunst
Jezelf afschaffen door uit jezelf iets nieuws te maken vraagt beweging en warmte – Joseph Beuys
Beweging
Joseph Beuys zag het leven als een kunstzinnig proces. In zijn visie was iedere mens die van zijn plek afkomt en in beweging komt, oude inhouden omvormt en zijn blik verruimt een kunstenaar. Ieder mens heeft een vonk en kan creatief worden in zijn denken en handelen. Zo is, zei Beuys, kunst de weg naar een vrij mens worden. Om zijn studenten dit te laten ervaren werkte hij net als de kunstenaar Wassily Kandinsky (1866-1944) met beweging en verandering. Beide kunstenaars namen de antropologische waarneming als voorbeeld. In de antropologie worden processen van verandering bij natuurvolkeren objectief waargenomen en beschreven. Een eerste stap hierin is luisteren, vragen stellen, vertellen wat je ziet en hoort, zo mogelijk deelname aan een ritueel en verslaglegging. Zo ontstaat er inzicht en samenhang in de overgangsprocessen. Processen kunnen bijvoorbeeld zijn: de inwijding van jongen tot man, de omgang met sterven en rouwen, de relatie tussen natuurverschijnselen en de mens. De antropologen Arnold van Gennep en Victor Turner hebben deze overgangsprocessen rites de passages genoemd. Ze onderscheiden daarin 3 fasen:
afzondering – transitie – integratie.
Met name de transitiefase, die de liminale fase wordt genoemd, is uitermate spannend en een goed voorbeeld van hoe we een kunstzinnig proces kunnen doormaken. In de liminale fase is er nog geen vorm. Kandinsky en Beuys vonden dit de belangrijkste fase waarin de creatieve mens om moet leren gaan met zijn angsten, emoties en negatieve gedachten door in beweging te komen. In mijn Kandinskyboek heb ik daarvoor oefeningen gegeven.
Na de chaotische beginfase ontstaat een voorkeur om met een bepaald materiaal te werken. In feite is alles mogelijk: schrijven, hakken, schilderen, tekenen, fotograferen. Ook de werkplek is nog onbekend: ga ik binnen of buiten werken en waar? Zo ontstonden deze kunstretraite kunstzinnige creaties van boter, hout, ijzer en basalt. Er is op groot formaat geschilderd en minutieus klein werk getekend. De omliggende herfstbossen en velden boden een rijkdom aan inspiratie- en aanvullend werkmateriaal zoals modder, plantenmateriaal, as en ander organisch restmateriaal.