Impressie Kunstretraite natuurgebied Leudal Limburg 9-13 oktober 2017 Loucas van den Berg

Waarnemen, tekenen en creëren door oefeningen
met een meditatieve transformerende inslag

Vrij leren waarnemen en experimenteren, luisteren en creëren aan de hand van oefeningen van de kunstenaars Wassily Kandinsky en Joseph Beuys

In deze kunstretraite hebben we gewerkt met het kernthema waar alle kunst op gebaseerd is en wat de kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986) zo krachtig geformuleerd heeft in de zin:

Chaos – beweging – vorm

Chaos

We leven in een doodszone en in deze doodszone wordt het pas duidelijk wat het leven voor ons betekent – Joseph Beuys

Elk nieuw begin als ook elk kunstzinnig proces komt voort uit chaos waarin we ons afzonderen en inkeren. Alles staat op zijn kop, er is geen context, geen plan. Chaos ontstaat in het leven als de bekende houvasten niet meer werken. De aanleiding komt soms van buiten af zoals een sterfgeval, ontslag, beëindiging van een relatie, overgang van werkkring en soms van binnenuit als je het signaal krijgt om een einde te maken aan een bepaalde situatie zonder dat je weet wat er voor in de plaats komt. Beuys noemt deze fase: de doodszone. Hij haalt de antropologie aan die deze doodszone herkent in alle tijden en culturen Deze fase van chaos die we ook in een kunstzinnig proces tegenkomen heeft Loucas eerder in de Kandinsky retraite aan het Bauhaus te Dessau volledig uitgediept met zijn 14 punten van niet creatief zijn. Loucas heeft dit proces bij iedere cursist begeleid en met name de energie vrijgemaakt om onbevooroordeeld een kunstzinnig proces in te stappen waarvan de uitkomst onbekend is.

Lees uitnodiging

Rites de passages
Overgangsrituelen in de kunst

Jezelf afschaffen door uit jezelf iets nieuws te maken vraagt beweging en warmte – Joseph Beuys

Beweging

Joseph Beuys zag het leven als een kunstzinnig proces. In zijn visie was iedere mens die van zijn plek afkomt en in beweging komt, oude inhouden omvormt en zijn blik verruimt een kunstenaar. Ieder mens heeft een vonk en kan creatief worden in zijn denken en handelen. Zo is, zei Beuys, kunst de weg naar een vrij mens worden. Om zijn studenten dit te laten ervaren werkte hij net als de kunstenaar Wassily Kandinsky (1866-1944) met beweging en verandering. Beide kunstenaars namen de antropologische waarneming als voorbeeld. In de antropologie worden processen van verandering bij natuurvolkeren objectief waargenomen en beschreven. Een eerste stap hierin is luisteren, vragen stellen, vertellen wat je ziet en hoort, zo mogelijk deelname aan een ritueel en verslaglegging. Zo ontstaat er inzicht en samenhang in de overgangsprocessen. Processen kunnen bijvoorbeeld zijn: de inwijding van jongen tot man, de omgang met sterven en rouwen, de relatie tussen natuurverschijnselen en de mens. De antropologen Arnold van Gennep en Victor Turner hebben deze overgangsprocessen rites de passages genoemd. Ze onderscheiden daarin 3 fasen:

afzondering – transitie – integratie.

Met name de transitiefase, die de liminale fase wordt genoemd, is uitermate spannend en een goed voorbeeld van hoe we een kunstzinnig proces kunnen doormaken. In de liminale fase is er nog geen vorm. Kandinsky en Beuys vonden dit de belangrijkste fase waarin de creatieve mens om moet leren gaan met zijn angsten, emoties en negatieve gedachten door in beweging te komen. In mijn Kandinskyboek heb ik daarvoor oefeningen gegeven.

Na de chaotische beginfase ontstaat een voorkeur om met een bepaald materiaal te werken. In feite is alles mogelijk: schrijven, hakken, schilderen, tekenen, fotograferen. Ook de werkplek is nog onbekend: ga ik binnen of buiten werken en waar? Zo ontstonden deze kunstretraite kunstzinnige creaties van boter, hout, ijzer en basalt. Er is op groot formaat geschilderd en minutieus klein werk getekend. De omliggende herfstbossen en velden boden een rijkdom aan inspiratie- en aanvullend werkmateriaal zoals modder, plantenmateriaal, as en ander organisch restmateriaal.

book-kandinsky-ameg

Boek Kandinsky en het opbloeien van de vrije geest.

In zijn boek Kandinsky en het opbloeien van de vrije geest. De visie, oefeningen en meditaties van een spirituele schilder heeft Loucas leven, visie, werk en kunstzinnige oefeningen beschreven van de kunstenaars Kandinsky en Beuys. Het boek is onderdeel van het lesmateriaal in het cursusprogramma en de retraites.

Bestel Boek Kandinsky

Van beweging naar vorm

De stilte is niet de stilte van de dood maar van de verwachting, de voorbereiding op alle mogelijkheden van het leven – Kandinsky

Vorm

Loucas heeft de studenten deze week meegenomen in een doorvoelde ervaring van creëren naar vorm. Hij heeft de 10 punten van creëren en waarnemen beschreven. De cursisten gingen te werk als antropologen.

In het werken met materialen moeten we niet enkel bezig zijn met ontwikkeling maar ook regelmatig afstand nemen. Onze zintuigen worden overmatig belast door indrukken en kleuren, geluiden en meningen. De cursisten leerden zich te concentreren en de vrijheid te bewaren om waar te nemen. Dit door af en toe voor het werk te gaan zitten en te kijken. In de 10 punten geeft Loucas een balans aan tussen leeg worden, stilstaan en geïnspireerd bezig zijn, vertellen en verslag leggen.

Pelgrim worden van je eigen kunstzinnige proces

Joseph Beuys biedt je geen context om zijn tekeningen te begrijpen. Je moet zelf op reis gaan door waar te nemen, te luisteren en te vertellen. Zo is het ook met je eigen creaties – Loucas van den Berg

Net zo belangrijk als het vinden van de juiste werkplek is het maken van een presentatie.

De kunstretraite eindigde met het waarnemen van de eigen creaties en de verslaglegging en presentatie van het werk. Daarbij gaat het om het onderzoek en niet om het resultaat. Het is een kunst op zich om je onderzoek helder te formuleren. Waarom doe je iets? Welke lijn zie je? Wat is de essentie van je creaties? Hoe ging je om met chaos? Mocht het geheel zich vrij ontwikkelen? Welke emoties en gedachten kwam je tegen? Waren er breuklijnen of ging het vloeiend?

Loucas vertelde tot slot nog een verhaal over het werken met Joseph Beuys als inspiratiebron. In dit verhaal met de titel De vrouw in Kempen kwamen de drie aspecten van de rites de passages terug. Het handelt over de toevallige ontmoeting in de natuur met de buurvrouw van Joseph Beuys in de velden rondom Kempen in Duitsland. Er vindt een ontwikkeling plaats van een plotseling contact naar een diepe uitwisseling en een ontknoping. Loucas gaf aan dat wij ook in woord en verhaal in staat zijn een kunstzinnig proces te laten zien.

Uitnodiging: jij bent een kunstenaar

Ieder mens is een kunstenaar, ieder mens heeft creatief potentieel – Beuys

Zo geeft Loucas op youareanartist.eu iedereen de kans om zelf een actief creërend wezen te worden. Het betreft een lang gedicht dat Loucas schreef naar aanleiding van zijn bezoek aan de opstelling palazzo Regale van Joseph Beuys. Daarin zijn zeven messing spiegels geplaatst die ingewreven zijn met goudstof. Voor één van deze spiegels schreef Loucas het gedicht

De mens is vrij, vrij werkelijk, werkelijk vrij.

Aan de hand van het motto van Beuys: ieder mens is een kunstenaar heeft Loucas 77 woorden geselecteerd waarin iedereen op eigen wijze en in zijn eigen taal en medium dit gedicht kan voordragen en uploaden als filmpje naar www.youreanartist.eu. Van al deze filmpjes wordt een korte film gemaakt waarin iedereen een rol speelt.

In mijn werk als hbo-docent begeleid ik jongvolwassenen die op de drempel staan van een werkend leven. Deze retraite heb ik ervaren dat het bewust stilstaan bij iedere stap in een kunstzinnig onderzoek mij helderheid, stevigheid en een soepel meebewegen brengt. Deze kwaliteiten ga ik inzetten in mijn werk als supervisor en docent.

A. Heuver

Deze kunst- en natuurretraite bracht mij bij het fijne en gevoelige lijnenspel in het werk van Joseph Beuys en daaraan gekoppeld het fijne lijnenspel in de natuur. Het was een ultieme ervaring om dit lijnenspel weer te kunnen geven in een stuk albast met gutsen, beitelen en graveren. Heel opvallend daarbij was, dat ik met een ongekende focus bij mijzelf kwam.

J. Koers